Prizren
Prizren je grad o kojem sam baš malo znao i možda su baš zato uspomene koje nosim iz ovog grada toliko intezivne. O odlasku na Kosovo i Metohiju i jug naše zemlje, sam već pisao, a link putopisa je ovde. Nedavno sam pisao o mestima od izuzetne važnosti za celokupnu kulturu i istoriju naše zemlje. To su Gazimestan i Gračanica. Dao sam neke opšte informacije i smernice koje će vam biti od koristi prilikom putovanja na Kosovo i Metohiju. Obavezno, pre polaska na put ove informacije proverite, jer često dolazi do promena. Nastavak putovanja me dovodi u Prizren. Osim Prizrena, stigao sam i do manastira Svetih Arhangela, o kojem će takođe biti reči. Za početak, dolazak u Prizren i prvi utisci o gradu. Da vidimo, zašto je Prizren toliko poseban?
Najvažnije o Prizrenu
Prizren se nalazi na jugu Kosova i Metohije, nedaleko od granice sa Albanijom i Severnom Makedonijom. Smestio se uz reku Bistricu, ispod obronaka Šar-planine. Šar-planina je jedan od nacionalnih parkova u našoj zemlji, na čijoj teritoriji je i ski-centar Brezovica. Prizren je drugi po veličini grad na Kosovu i Metohiji. Prema popisu iz 2011. godine, grad je naseljavalo oko 85.000 stanovnika. Od Prištine do Prizrena ima oko 85 kilometara i za malo više od sat vremena vožnje, možete preći ovaj put. Ukoliko dolazite autom, u gradu postoji nekoliko parkinga, a po satu uglavnom koštaju 1 euro. Za Prizren je važno znati da je valuta koja se ovde koristi euro, i sve ćete plaćati isključivo u eurima. Primera radi, espresso je u julu koštao oko 80 centi a ručak (doner i piće) oko 4 eura. Od Prizrena do administrativnog prelaza i povratka u centralnu Srbiju, potrebno je oko 3 sata vožnje.
Prizren – prvi utisci
Prizren mi se baš dopao. Grad nekako odgovara onome što volim. Ima sve. Mešavina kultura i različiti uticaji se prožimaju i daju mu poseban šarm. Prizren mi je bio velika želja, a kada sam stigao, shvatio sam da je već prvi utisak bio iznad očekivanja. Duh grada i istoka ali i neverovatno nasleđe iz doba Nemanjića, prepliću se celim gradom. U gradu postoji dosta toga što bi trebalo obići. Pa, šta videti u Prizrenu? Tu su svakako: Bogorodica Ljeviška, centar grada i stari šadrvan, Sinan Pašina džamija, kameni most na Bistrici, crkva Svetog Spasa, stari grad na brdu iznad Prizrena.
Bogorodica Ljeviška
Ova crkva je oduvek bila jedna od najznačajnijih crkava u Prizrenu. Zadužbina je kralja Milutina i vezuje se za sam početak 14. veka. Nalazi se u centralnom delu grada. Na ovom mestu je pre podizanja crkve postojala bazilika kao i temelji stare vizantijske crkve. Dolaskom Turaka, Prizren ulazi u sastav Otomanske imperije. Do 1912. godine unutar zidina ove crkve je postojala džamija. Narednih decenija svedoči o dešavanjima na ovom prostoru. Bogorodica Ljeviška je pretrpela i velika razaranja i oštećenja tokom 17. marta 2004. godine. Tada je crkva spaljena, unutar zidina su zapaljene gume i nafta a krst na crkvi, polomljen. O svemu tome, danas svedoče oštećene freske, dominacija crnila u unutrašnjosti, uništena obeležja pravoslavnog hrišćanstva, fizički oštećene freske i delovi zidova.
Crkvu je moguće posetiti isključivo uz prethodnu najavu. Ispred se nalazi policijska patrola a crkva je zaključana. Ona je sada zaštićena metalnom ogradom i bodljikavom žicom. Zanimljiva je i priča o Hafizovim stihovima koji su urezani na jednu od fresaka. Ovi stihovi govore o njenoj lepoti i utisku koji je ostavila na muslimana koji je u nju ušao. Zapisano je: “Zenica oka moga, gnezdo je lepoti tvojoj”. Ovaj stih najbolje govori o lepoti ove srednjovekovne crkve. Kroz ovaj opis, sve ono što je postojalo pre pretvaranja crkve u džamiju, je bar na neki način ostalo sačuvano.
Saborna crkva Svetog Đorđa
U Prizrenu se nalazi još nekoliko crkava od velike istorijske, umetničke, kulturne i verske važnosti. Među njima su i Saborna crkva i Crkva Svetog Spasa. Saborna crkva se nalazi u centru Prizrena. Počeci gradnje se vezuju za polovinu 19. veka. Proterivanjem Turaka sa ovih prostora i oslobođenjem Prizrena, 1912. godine, kralj Petar I Karađorđević, crkvi daruje zvono. U martovskom pogromu 2004. godine je teško oštećena a od crkve su ostali samo spoljni zidovi. Danas je potpuno sređena. Zanimljivo je da je ovde Kralj Petar doneo odluku o prelasku Albanije, i krenuo sa delom srpske vojske u taj pohod. Sada u Prizrenu živi svega desetak Srba, iako ih je u prošlosti bilo daleko više a broj je bio veći od 100.000.
Crkva Svetog Spasa
Kada krenete ka džamiji u centru Prizrena, skrenite desno i nastavite uzbrdo, ka Prizrenskom gradu. Ubrzo ćete stići do još jedne veoma neobične crkve. Da biste je obišli, potrebno je da se unapred najavite, pošto je kapija zaključana i ne možete ući u dvorište. Crkvu je u 14. veku izgradio bogati vlastelin Mladen Vladojević i darovao je caru Dušanu. Nakon dolaska Turaka, srpsko stanovništvo se povlači a oko crkve se naseljavaju Cincari. Oni u 19. veku dodaju zidove oko postojeće prvoslavne crkve, koji su zamišljeni da budu deo velikog hrama, koji nikada nije završen. Iz ovog razloga današnja crkva izgleda kao crkva bez krova. Kao i druge svetinje na ovom području, 1912. godine, nakon oslobođenja, pripada srpskom stanovništvu a tokom martovoskog pogroma 2004. je zapaljena. Crkvica je veoma lepa a odavde se pruža divan pogled na stari deo Prizrena.
Prizrenski grad – Kaljaja
Stari grad, odnosno utvrđenje, na brdu iznad Prizrena je još jedno mesto koje morate obići. Prema određenim istraživanjima, vezuje se za 5. vek. Utvrđenje je više vekova dograđivano, menjalo vladare da bi danas bilo jedno od najpoznatijih lokaliteta na jugu Kosova i Metohije. Ovde su svoju istoriju ispisali Vizantija, Nemanjići, Osmanlije. Iz centra grada je potrebno malo više od 20 minuta hoda, odnosno penjanja uzbrdo, kao i savladavanje malo većeg uspona, ali vredi. Pogled sa Kaljaje je neverovatan, a čitav grad je kao na dlanu. Kaljaja je najstala na mestu gde je postojalo i prvo utvrđenje iz antičkog perioda i doba vladavine Rimljana. U pitanju je Teranda. Nakon Rimljana, svoje obeležje ovom mestu daju Vizantija, car Dušan i Otomanska imperija. Zahvaljujući utvrđenju iz perioda Vizantije iz 11. veka, koje se zvalo Prizdrijana, dolazi ime grada. Pogled na Prizren i okolinu sa utvrđenja je neverovatan, nešto što morate videti!
Sinan Pašina džamija
U Prizrenu se prepliću kulture i narodi, tradicije, vere i nasleđa. Istražujući ovaj grad morate obići i ovu džamiju, neverovatne lepote. Nalazi se u samom centru Prizrena. Ova džamija je izgarđena 1615. godine, u vreme dolaska Turaka. Kao materijal za izgradnju je korišćen kamen koji je donet iz porušenog manastira Svetih Arhangela. Čitavim centrom dominira minaret visine 43.5 metara. Tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata pretrpela je velika oštećenja. Jedan je od najlepših primera otomanske arhitekture u Prizrenu.
Manastir Svetih Arhangela
Još jedno divno mesto na Kosovu i Metohiji. Ovaj manastir je jedno je od najvažnijih zdanja, kako verskih, tako i kulturnih i istorijskih, bar kada je srednjovekovna Srbija u pitanju, kao i veliko carstvo, kojim je upravljao Car Dušan. Nalazi se nedaleko od Prizrena i zadužbina je Cara Dušana Silnog, unuka kralja Milutina. Datira negde s’ polovine 14. veka! Manastir izgleda kao neka divna oaza, oaza u svakom smislu. Mirno je, zeleno, tiho, lepo. Smestio se ispod litica uz reku Prizrensku Bistricu. Danas se od srednjovekovnog manastira vide samo ostaci, ono što je preživelo turske napade, ratna razaranja i bombardovanja, kao i martovski pogrom 2004. godine. Posvećen je Arhangelu Mihailu i Svetom Nikoli. Nekada se u sklopu manastira nalazila i bolnica, apoteka, konaci, trpezarija, a ovde je živelo čak 200 monaha!
Početkom 16. veka je porušen. Godine 1921. se započinju konzervatorski radovi i istraživanja. Tada je pronađen i grob Cara Dušana a 1965. godine, njegovi posmrtni ostaci su preneti u crkvu Svetog Marka u Beogradu, gde se i danas nalaze. Trideset godina kasnije, 1995. godine, počinje obnova a već 2004. je sve spaljeno do temelja. Današnji konak je iz 2016. godine. Manastir Svetih Arhangela je savršeno mesto za upoznavanje života Cara Dušana i upoznavanje sa periodom kada je naša država bila na vrhuncu moći i kada su bile najsjajnije godine vladavine dinastije Nemanjića.
Stari deo grada Prizrena
Centar grada je izuzetno lep. Iznad reke Bistrice, nalazi se puno kafića i restorana. Preko reke postoji nekoliko mostova, koji povezuju dva dela grada. Čuven je stari kameni most, stara ćuprija iz 16. veka. Kaldrmisane ulice i puno zelenila daju posebnu lepotu ovom gradu. U centru se nalazi šadrvan, javna česma, za koju se vezuju mnoga verovanja. Ukoliko popijemo vodu sa ove česme, verovanje kaže, da ćemo oženiti Prizrenku. Poseban doživljaj je bila izložba old-timer automobila u samom centru. Zavucite se u male ulice, pustite da vas grad vodi i bićete oduševljeni! Dugo sam sedeo u jednom od kafića, u hladu, i uživao u kafi. Gledao sam ljude, shvatao mesto gde sam i pustio da me Prizren još više iznenadi. Puno je zanatskih radnji, ljudi, prodavaca, dece. Sve se kreće i oseća se duh istoka u celom gradu. Moram da kažem da sam oduševljen ljubaznošću ljudi u Prizrenu!
Gledajući ovaj grad i njegove lepote, nije ni iznenađenje, zašto je baš Prizren bio prestonica a kasnije i mesto gde je bila smeštena letnja rezidencija Cara Dušana. Srećan sam što sam obišao ovaj grad i što je ispunio, pa čak i prevazišao moja očekivanja. Voleo bih da ponovo dođem ovde. Nadam se da sam uspeo da vam približim Prizren, i da sam bar malo u vama probudio želju da obiđete jug naše zemlje. Do tada, čitajte i ostale putopise iz Srbije ali i sveta. Uživajte, delite dalje i krenite na put. Perce vas vodi i sledćim putopisima na neverovatna mesta.
Autor: Petar Sretenović